กรมหมื่นชุมพรเขตอุดมศักดิ์

ทรงปรับปรุงการศึกษาของทหารเรือ

           ในสมัยนั้นการศึกษาของนักเรียนนายเรือยังไม่เจริญก้าวหน้าเท่าที่ควร สมเด็จเจ้าฟ้ากรมขุนนครสวรรค์วรพินิต ทรงเห็นว่ามีความจำเป็นต้องรีบจัดการศึกษาของโรงเรียนนายเรือให้เจริญขึ้น ทรงหารือกับเสด็จในกรมฯ และกราบบังคมทูลขอจัดตั้งคณะกรรมการเพื่อปรับปรุงหลักสูตรของโรงเรียนนายเรือ มีเสด็จในกรมฯเป็นประธานกรรมการ และทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระองค์ทรงทำการในตำแหน่งเจ้ากรมยุทธศึกษาทหารเรือ

          ในช่วงต้นของการสอน เสด็จในกรมฯ มีนักเรียนอายุแตกต่างกันมากบางคนอายุ ๓๐ ปี บางคนอายุยังน้อยแต่หัวดีแทบทั้งสิ้น ไม่ว่าจะเป็น พลเรือโทพระยาราชวังสัน (ศรี กมลนาวิน) พระยาหาญกลางสมุทร (บุญม พันธุมนาวิน) พระยากาจกำแหง (ห้อง หังสนาวิน) ฯลฯ

      พระองค์ทรงใช้ระเบียบการปกครองและบังคับบัญชาตามอย่างการปกครองในเรือรบ แบ่งเป็นตอนให้นักเรียนชั้นสูงบังคับบัญชาชั้นรองลงมา ซึ่งเป็นการฝึกหัดการปกครองไปในตัว ด้านการศึกษาได้จัดเพิ่มวิชาสำคัญสำหรับชาวเรือ ทรงเล็งการณ์ไกลว่า เมื่อสำเร็จการศึกษาจะสามารถเดินเรือไกลในทะเลน้ำลึกได้ ทั้งนี้ได้เพิ่มวิชาดาราศาสตร์ ตรีโกณมิติ การเดินเรือ อุทกศาสตร์ เรขาคณิต พีชคณิต ภาษาไทย และภาษาอังกฤษ เพิ่มชั้นศึกษาจาก ๔ ชั้นเป็น ๕ ชั้น

          ในสมัยนั้นหานักเรียนมาสมัครยาก ถึงกับต้องจ้างให้มาเรียนกัน ชั้นเล็กให้ ๓ บาท สูงขึ้นมาหน่อยเป็น ๖ บาท - ๑๐ บาท - ๒๐ บาทตามลำดับ ชั้น ๕ ให้พิเศษโดยทุนทรัพย์ส่วนพระองค์ ต่อมามีผู้นิยมมากแล้วจึงเลิกจ้าง ระยะนั้นเสด็จในกรมฯ ทรงเป็นครูสอนวิชาดาราศาสตร์ การเดินเรือ แผนที่ ตรีโกณมิติเส้นโค้ง พีชคณิตตอนกลาง และตอนปลาย

           ต่อมาเสด็จในกรมฯ ทรงจัดตั้ง โรงเรียนช่างกล ขึ้นอย่างรวดเร็ว

           ต้นปี พ.ศ. ๒๔๔๘ ได้ทรงตั้งโรงเรียนช่างกลขึ้นอีก โดยคัดเลือก จากความสมัครใจของนักเรียนนายเรือ ฉะนั้นคำว่า "กองโรงเรียนนายเรือ" จึง ปรากฏขึ้นมาตั้งแต่บัดนั้น โรงเรียนนายเรือสมัยแรกยังหาที่ตั้งถาวรไม่ได้ จึงต้องอาศัยเรียนในเรือพระที่นั่งบ้าง ในเรือมูรธาวสิตสวัสดิ์ และเรือลำอื่นๆ บ้าง บางทีก็ขึ้นบกมาเรียนที่ศาลาการเปรียญวัดวงษ์มูลบ้าง ย้ายไปเรียน ณ ที่ประทับพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ในสวนนันทอุทยาน ตลอดจนย้ายไปเรียนที่โรงเรียนราชินี ปากคลองตลาด ด้วยความขวนขวายของเสด็จในกรมฯ จนพระบาทสมเด็จพระพุทธเจ้าหลวงทรงเห็นความสำคัญ จึงโปรดเกล้าฯ พระราชทานพระราชวังเดิมและบริเวณเรียบร้อยแล้ว จึงกราบบังคมทูลพระกรุณาอัญเชิญเสด็จทรงเปิดโรงเรียนนายเรือ เมื่อวันที่ ๒๐ พฤศจิกายน พ.ศ.๒๔๔๙ ทรงพอพระราชหฤทัยเป็นอย่างมาก ได้ทรงมีลายพระราชหัตถเลขาชมเชยในสมุดเยี่ยมของโรงเรียนว่า

           "วันที่ ๒๐ พฤศจิกายน ร.ศ.๑๒๕ เราจุฬาลงกรณ์ ปร. ได้มาเปิดโรงเรียนนี้ มีความปลื้มใจ ซึ่งได้เหนการทหารเรือมีรากหยั่งลงแล้ว จะเปนที่มั่นสืบไปในภายหน้า"

"ราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๒๓ วันที่ ๒๔ มีนาคม รัตนโกสินทร์ศก ๑๒๕ หน้า ๑๓๑๕-๑๓๑๖"

          ด้วยการก่อสร้างตำหนักที่วังพระเจ้าลูกยาเธอ กรมหมื่นชุมพรเขตรอุดมศักดิ์นั้น ช่างได้กระทำการก่อสร้างสำเร็จบริบูรณ์แล้ว สมควรจะกระทำการมงคลการขึ้นตำหนัก ในเดือนนี้ได้ จึงโปรดให้โหรหาฤกษ์มีกำหนดในวันที่ ๒๐ มีนาคมเปนกำหนดพระฤกษ์การขึ้นตำหนักใหม่ และ โปรดให้จัดการตกแต่งในวังล้วนไปด้วยใบไม้ธงช้างและโคมไฟ ดูสว่างไสวไปทั้งจังหวัดวัง ทั้งที่บนตำหนักเจ้าพนักงานก็ได้ตั้งพระแท่นมณฑลพร้อมด้วยเครื่องนมัสการ ประดิษฐานพระไชยวัฒน์ ประจำรัชการปัตยุบันนี้และพระเต้าน้ำพระพุทธมนต์ ในห้องบรรธมก็ได้ตั้งเครื่องนมัสการประดิษฐานพระไชยวัฒน์เนาวโลหองค์เล็กและ ทองคำองค์เล็ก ซึ่งพระเจ้าลูกยาเธอ กรมหมื่นชุมพรเขตรอุดมศักดิ์ ได้รับพระราชทานกับทั้งพระอื่นด้วย

           ในวันที่ ๒๐ มีนาคม รัตนโกสินทรศก ๑๒๕ นั้น พระสงฆ์ซึ่งดำรงสมณะศักดิ์ ที่เจริญพระพุทธมนต์ฝ่ายไทยสวดที่ห้องมณฑล ๑๐ รูป มีพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงวชิรญาณวโรรส เปนประธาน ฝ่ายรามัญสวดที่ห้องบรรธม ๕ รูป มีพระสุเมธาจารย์ เปนประธาน ได้มาพร้อมแล้วเวลาค่ำได้ขึ้นไปพร้อมที่ห้องมณฑล พรเจ้าลูกยาเธอเจ้า ของงานได้ทรงประเคนไตรย่ามและพัดรอง ปักด้วยดิ้นเป็นรัศมี มีอักษรย่อ พระนาม ที่ใจกลางแห่งรัศมี พระสงฆ์ออกไปครองไตรเสร็จกลับไปนั่งตามที่พระเจ้าลูกยาเธอทรงจุดเทียนทรงศีล แล้วเสร็จไปทรงจุดเทียนที่ห้องบรรธม พระสงฆ์เจริญพระพุทธมนต์สัตปริตจบแล้วกลับ

           ก่อนหน้าเวลาเสด็จพระราชดำเนิน มีพระบรมวงษานุวงษ์ข้าราชการทั้งฝ่ายหน้าและฝ่ายใน ได้เสด็จและไปช่วยในงานนี้เป็นอันมาก คือฝ่ายในมีสมเด็จพระบรมราชินีนารถ สมเด็จพระนางเจ้าพระบรมราชเทวี เปนต้น ฝ่ายหน้ามีสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ ทั้ง ๒ พระองค์ เปนต้น พระเจ้าลูกยาเธอได้ถวายมีดพับ สำหรับเหลาดินสอมีอักษรจารึก และทรงแจกแก่พระบรมวงษานุวงษ์ข้าราชการ ทั้งบรรดาที่ได้ไปในงานนี้เปนอันมาก

            ครั้นเวลาจวน ๕ ทุ่ม พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงเครื่องทหารเรือ เสด็จพระราชดำเนินแต่วังสวนดุสิต ไปประทับที่วังพระเจ้าลูกยาเธอ ได้ทรงผลัดผ้าทรง เสด็จประทับพระแท่นสรงๆ น้ำพระพุทธมนต์แล้ว พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว

            ได้ทรงหลั่งน้ำพระมหาสังข์ พระราชทานแก่พระเจ้าลูกยาเธอ และหม่อมเจ้าทิพยสัมพันธุ์ ในพระเจ้าลูกยาเธอพระองค์นี้ พราหมณ์เป่าสังข์ เจ้าพนักงานประโคมแตรสังข์ ฆ้องไชยพิพัฒน์ แล้วพาหมณ์ได้ถวายน้ำสังข์อีกครั้ง แก่พระเจ้าลูกยาเธอ ทรงผลัดผ้าทรง เสด็จขึ้นบนตำหนัก ครั้งถึงเวลา ๕ ทุ่ม ๔ นาที ๓๒ วินาที เปนปฐมฤกษ์ พระเจ้าลูกยาเธอ เสด็จขึ้นพระแท่นบรรธม พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงหลั่งน้ำพระมหาสังข์ทักษิณาวัฏ และทรงเจิมพระราชทานพระเจ้าลูกยาเธอและหม่อมเจ้าหญิงทิพยสัมพันธุ์ และ พระราชทานพระพร แล้วพระบรมวงษานุวงษ์ฝ่ายในที่ยิ่งพระชนมายุกว่าทรงอำนวยพระพรต่อไป แล้วพระบรมวงษานุวงษ์ฝ่ายหน้าทรงอำนวยพระพรอีกครั้งหนึ่งแล้ว พระเจ้าลูกยาเธอ ได้ทูลเกล้าฯ ถวายพระรูปและทานพระกร แด่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว แล้วเสด็จพระราชดำเนินไปประทับโต๊ะเสวยแล้วเวลา ๒ ยามเศษ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จกลับ

            วันที่ ๒๑ มีนาคม เวลาเช้า ๔ โมงเศษ พระเจ้าลูกยาเธอ ได้ทรงปฏิบัติเลี้ยงพระสงฆ์และทรงแจกเงินแก่บรรดาที่มีหน้าที่เกี่ยวข้องในงานนี้แล้ว เปนเสร็จการ

 (หมายเหตุ : การสะกดคำยึดตามราชกิจจานุเบกษา แต่การแบ่งย่อหน้าปรับเพื่อความชัดเจนในการอ่าน)

ชีวิตหมอพร

กรมหลวงชุมพรเขตอุดมศักดิ์

พระองค์เจ้าอาภากรเกียรติวงศ์ ทรงมีพระโอรส ๓ พระองค์อันประสูติแก่หม่อมเจ้าหญิงทิพยสัมพันธ์ (พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าทิพยสัมพันธ์)
๑. หม่อมเจ้าเกียรติ อาภากร (ประสูติและสิ้นชีพตักษัยในวันเดียวกัน ปี พ.ศ.๒๔๔๖)*
๒. พลโท พลเรือโท พลอากาศโท พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอาทิตย์ทิพอาภา (ประสูติ ๒๔ กรกฏาคม พ.ศ. ๒๔๔๗ - ๑๙ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๘๙)
๓. พลอากาศโท หม่อมเจ้ารังษิยากร อาภากร (ประสูติ ๑๑ สิงหาคม ๒๔๔๙ - ๓๐ ธันวาคม ๒๕๐๘)

พระองค์เจ้าอาภากรเกียรติวงศ์ ทรงมีพระโอรสและพระธิดาอันเกิดแก่หม่อม ดังนี้

หม่อมกิม อาภากร ณ อยุธยา (บุตรีของนายสี-หลานพระพิพิธภัณฑ์วิจารณ์ (ฮกเซ่ง) และนางอิ่ม)
๑. หม่อมเจ้าหญิงจารุพัตรา ศุภชลาศัย (๒๙ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๔๗ - ๒๑ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๑๖)
๒. หม่อมเจ้าหญิงเริงจิตร์แจรง อาภากร (๗ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๔๘ - ๑๙ สิงหาคม พ.ศ. ๒๕๓๖)
๓. หม่อมเจ้าหญิงสุคนธ์จรุง อาภากร (๓ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๔๙ - ๒ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๕๐ (นับแบบใหม่จะเป็น พ.ศ. ๒๔๕๑))

หม่อมแฉล้ม อาภากร ณ อยุธยา (บุตรีนายเต็กสิ้น และ นางแฉ่ง ชาวสมุทรปราการ)
๑. หม่อมเจ้าหญิงศิริมาบังอร เหรียญสุวรรณ (๖ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๔๗ - ๗ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๑๘)
๒. พันเอก หม่อมเจ้าชายดำแคงฤทธิ์ อาภากร (๒๔ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๔๘ - ๙ กันยายน พ.ศ. ๒๕๐๕)

หม่อมเมี้ยน อาภากร ณ อยุธยา (บุตรีนายสอน และ นางแต๋ ชาวเพชรบุรี)
๑. เรือเอก หม่อมเจ้าสมรบำเทอง อาภากร (๑๙ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๔๘ - ๑๙ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๗๓)

หม่อมช้อย อาภากร ณ อยุธยา (บุตรีหลวงอำนาจณรงค์ราญ (ปุย) นายทหารกรมทหารบก และ นางชื่น)
๑. พลเรือเอก หม่อมเจ้าครรชิตพล อาภากร (๒๒ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๔๙ - ๒๐ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๐๙)

หม่อมแจ่ม อาภากร ณ อยุธยา (เป็นน้องร่วมมารดาเดียวกับหม่อมเมี้ยน)
๑. หม่อมเจ้ารุจยากร อาภากร (๑๙ เมษายน พ.ศ. ๒๔๕๙ - ๓๐ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๔๙)

* มีเวบไซต์บางแห่งและหนังสือบางเล่ม เขียนระบุ ว่าพระโอรสที่เกิดแก่หม่อมเจ้าหญิงทิพยสัมพันธ์มีเพียง ๒ พระองค์เท่านั้น แท้จริงแล้ว พระองค์มีพระโอรส เกิดแก่หม่อมเจ้าหญิงทิพยสัมพันธ์ ๓ พระองค์ แม้ว่าจะประสูติและสิ้นชีพตักษัยในวันเดียวกันก็ตาม